Kościół św. Mikołaja

Parafia Wierzenica istniała być może już w XII wieku. Pierwsza udokumentowana informacja o istnieniu kościoła pochodzi z 1335 r., wtedy to wymieniony jest Filip jako pleban kościoła w Wierzenicy. Nieprzerwanie należy ona do archidiecezji poznańskiej. Przez kilka stuleci nie zmieniał się jej zasięg terytorialny. Pojawiały się nowe i zanikały niektóre mniejsze siedziby ludzkie. Istotna zmiana nastąpiła w 1975 r. kiedy to Kobylnica została najpierw ośrodkiem duszpasterskim a z czasem samodzielną parafią. Sercem parafii jest kościół św. Mikołaja w Wierzenicy. Powstał on w ramach drugiego rzutu rozwoju sieci parafialnej w Polsce. W tym rzucie kościoły były lokowane na wzniesieniach, widoczne z oddali, przeznaczone dla kilku wsi. Kościoły pierwszego rzutu powstały w osadach targowych, zwykle w obniżeniach. Obecny kościół parafialny, należący do szacownej grupy 10 najstarszych drewnianych kościołów w Wielkopolsce. Usytuowany jest w północnej części wsi na wzniesieniu o częściowo wyprofilowanych zboczach. Patrzącemu zda się, że kryty gontem kościół jest jednolitą drewnianą budowlą, której harmonijna bryła góruje nad wsią. Faktycznie składa się on z kilku części powstałych w różnych okresach. Najstarsza jego część to pochodzące sprzed 1589 r. prezbiterium i nawa. Pierwotnie, zapewne całkowicie drewniane, na kamienno – ceglanej podmurówce. Prezbiterium wydłużone, zamknięte trójbocznie, nieco niższe i węższe od nawy. Dach niższy niż nad nawą, dwuspadowy, od wschodu zamknięty trójpołaciowo. Podłoga w prezbiterium o jeden stopień wyższa niż w nawie. Nawa pierwotna to najszersza część wnętrza kościoła. Strop w niej i prezbiterium jest na tym samym poziomie. Kryta dwuspadowym dachem z wieżyczką na sygnaturkę od strony prezbiterium. Wieżyczka ta z cebulastym hełmem krytym blachą, zwieńczona iglicą i krzyżem, istniała przed 1778 rokiem lub wówczas została wzniesiona. Od strony południowej do nawy przylega powstała przed 1778 r., murowana, oszalowana z zewnątrz deskami i kryta dwuspadowym dachem kruchta południowa. Wiodące z niej niskie drzwi do nawy w naturalny sposób wymagają pochylenia głowy przy wejściu do świątyni. Jak w każdym orientowanym kościele drugie, większe drzwi wychodziły na zachód. W nawie pierwotnej i prezbiterium okna są tylko od strony południowej i wschodniej. Ta archaiczna zasada umieszczania okien to jeden z dowodów na późnośredniowieczne pochodzenie kościoła. Przed rokiem 1639 została dobudowana do prezbiterium zakrystia. Ściana między nią a prezbiterium jest murowana, obecnie oszalowana deskami. Wyraźnie niższa od niego, kryta trójpołaciowym dachem. Lata 1771 –1778 to okres budowy nowej, istniejącej do dziś, wieży – dzwonnicy, przylegającej od zachodu do nawy pierwotnej. Drewnianej, czworobocznej, o prostych ścianach, węższej górnej kondygnacji przedzielonej zadaszeniem. Nakrytej cebulastym hełmem pokrytym blachą, zwieńczonym iglicą i krzyżem. W roku 1907 jej przyziemie zostało włączone w obręb nawy – węższa część. Mauzoleum Cieszkowskich – murowana kaplica z gontowym zadaszeniem, powstała między 1929 a 1936 r. Na nim pseudolatarnia o namiotowym hełmie ze stylizowanym herbem Cieszkowskich – Dołęga. Poniżej, blaszanymi literami, wymienieni zmarli pochowani w podziemiu kaplicy. Wejście do niej znajduje się w podłodze nawy pierwotnej. Budowa mauzoleum spowodowała, że dziś północne ściany prezbiterium i nawy pierwotnej są w części murowane. Po 1978 r. powstała najmłodsza część kościoła, kruchta zachodnia z dwupoziomowym dachem o trzech połaciach, dolne lekko wklęsłe. Kościół wierzenicki zapewne od początku istnienia był pod wezwaniem św. Mikołaja biskupa. W świątyni są dwa jego wizerunki. Jeden w ołtarzu głównym. Na prawo od obrazu Matki Boskiej Wierzenickiej, we wnęce znajduje się wczesnobarokowa, z drugiej ćwierci XVII w. rzeźba św. Mikołaja. Święty jest przedstawiony jako brodaty mężczyzna z mitrą na głowie i pastorałem w prawej ręce – symbole władzy biskupiej. W lewej ręce trzyma otwartą księgę mającą symbolizować mądrość i wiedzę, a pośrednio nauczanie, na niej trzy złote kule. Według przekazów biskup Mikołaj podarował trzy złote kule na posag biednym pannom. Na południowej ścianie nawy wisi malowany farbami olejnymi na desce obraz pochodzący z przełomu XVII i XVIII w. przedstawiający św. Mikołaja. Nad nim po lewej Madonna z Dzieciątkiem Jezus, które trzyma lewą rękę na jego mitrze. Po prawej trzy aniołki o twarzach dzieci, być może nawiązanie do uratowania trzech młodzianków od wyroku śmierci. U dołu, po lewej kościół z wysoką wieżą i stojący w pobliżu niewielki budynek, otoczone murem – wizerunek świątyni parafialnej z tamtego czasu. Według przekazów obraz ten niegdyś stanowił zasłonę na okres zimowy obrazu w ołtarzu głównym. Barokowy ołtarzu główny powstał w XVII wieku, w latach 1630 –1640, lub w czwartej ćwierci tego stulecia. W nim obok figury św. Mikołaja figura św. Wojciecha, w polu środkowym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (MB Wierzenickiej). U dołu, po środku obrazu napis.

NA KOŚCIÓŁ WIERZENICKI TEN OBRAS SPRAWIONO
ZA BARTHŁOMIEIA Z KŁECKA BOGA BY PROSZONO
KOŁODZIEJ BYŁ, NA KARCZMIE MIESZKAŁ TU LAT KILKA
PRZED ŚMIERCIĄ NA TĘ SZTUKĘ ODDAŁ PARĘ BYDŁKA

Po prawej VMARŁ 1632 a poniżej MALOWANY 1636. Na lewo od napisu postać klęczącego fundatora w brązowej sukmanie i czerwonym fartuchu i różańcem w ręku. A na prawo para bydła (wołów ?), chata w części szachulcowa i oparte o nią koła. To czyni ten obraz unikalnym z pewnością w skali nie tylko Wielkopolski. Napis jest po polsku, choć wówczas językiem kościoła była łacina. Fundatorem jest skromny wiejski rzemieślnik, rzecz niezmiernie rzadka. A co najważniejsze znamy cenę obrazu, jest ona zawarta w napisie i namalowana – to para bydłka. Przy ołtarzu fotel celebransa pochodzący z dworu Cieszkowskich. Na południowej ścianie prezbiterium medalion przedstawiający św. Walentego, na północnej krucyfiks z obramieniem z liści akantu, poprzednio był on zapleckiem ambony.
Tego samego wieku co ołtarz główmy są ołtarze boczne, jednopolowe, z nadstawkami. Ołtarz północny (lewy) w polu nastawy rzeźba i obraz – grupa pasyjna. W profilowanej ramie krucyfiks na nim Chrystus zawieszony na szeroko rozwartych ramionach. Pod spodem obraz olejny na desce na nim postacie towarzyszące. Po lewej MB Bolesna zwrócona w stronę krzyża, z rękoma splecionymi do modlitwy i wbitym w pierś mieczem. Po prawej św. Jan z prawą ręką na piersi, lewą opuszczoną z palcem wskazującym wyciągniętym ku ziemi. W nadstawce ośmioboczny obraz, olejny na płótnie, a nim MB Niepokalanie Poczęta. W ołtarzu południowym (prawy) w polu nastawy obraz olejny na płótnie Wizja św. Filipa Nereusza wg. Guido Reniego. Nawiązuje on do związków Wierzenicy z Filipinami z poznańskiej Śródki. W nadstawce o wymiarach i formie jak w ołtarzu północnym, obraz olejny na płótnie, św. Ignacy Loyola. Ambona pochodzi z tego samego okresu co ołtarze. Obecnie służy jako podstawa pod pulpit. Cztery boki jej drewnianego korpusu są przedzielone kolumienkami. W polach między nimi półpostacie Ewangelistów. Każdy z ptasim piórem w ręce, otwartą księgą i stojącym na stoliku kałamarzem, obok ich symbole. Chrzcielnica pochodząca z około 1700 r., drewniana, wykonana techniką snycerską, ma liczne srebrzone ornamenty. Forma kielichowa zakończona krzyżem, z nóżką w formie balsa na kwadratowej plincie.
Na północnej ścianie nawy obraz MB przewijająca Dzieciątko. Według tradycji zakupiony przez Augusta Cieszkowskiego we Włoszech. Malowany pod wpływem Correggia lub Guido Reniego. Kompozycją i treścią nawiązujący do obrazu z kościoła Santa Maggiore w Rzymie. Przedstawia siedzącą MB lekko odchyloną do tyłu, ze spoczywającym na jej kolanach, śpiącym nagim Dzieciątkiem. W lewym górnym rogu obrazu prostokątny prześwit. W prześwicie blado niebieskie niebo z białawymi obłokami. Kolejny pochodzący z XVIII wieku, obraz olejny na płótnie wiszący na tej samej ścianie to Chrystus odkupiciel dusz czyśćcowych. U góry dwa aniołki w locie, zbierające do kielichów krew z ran ukrzyżowanego Chrystusa. Pod stojącym na wzgórzu krzyżem, przednia jego część otwarta, widać dusze zmarłych modlących się do Chrystusa w oczekiwaniu na zbawienie. W głębi wyobrażenie Jerozolimy. Godne uwagi jest to, że dla okresu jego powstania obraz czyśćca to ewenement. Na łuku tęczowym między prezbiterium i nawę pierwotną dwa XVII wieczne, barokowe aniołki o charakterze ludowym. Przeniesione tu z ołtarza głównego w trakcie ostatniego remontu. Dwa kolejne anioły, bez skrzydeł obecnie znajdują się w nawie pierwotnej na styku jej z częścią powstałą z przyziemia wieży.
Pomnik nagrobny Augusta Cieszkowskiego jest najcenniejszym dziełem polskiej romantycznej sztuki nagrobnej. To dwuskrzydłowych drzwi imitujące wejście do grobowca, faktycznie znajduje się ono w podłodze, wmontowane w klasycystyczny portal z białego karraryjskiego marmuru zwieńczony trójkątnym tympanonem. Na nadprożu napis
AUGUST CIESZKOWSKI UR. 12.9.1814 UM. 12.3.1894
Poniżej płaskorzeźba herbu Cieszkowskich – Dołęga. We wnęce pełnoplastyczne popiersie Augusta Cieszkowskiego, wykonane przez Antoniego Madeyskiego w 1909 r. w Rzymie. Centralną część pomnika stanowią drzwi brązowe autorstwa poety i rzeźbiarza Teofila Lenartowicza. Wykonane w 1872 roku w warsztacie odlewnika Pellasa we Florencji. Pomnik jest repliką nagrobka matki Augusta Zofii z Kickich Cieszkowskiej, znajdującego się w kościele Santa Croce we Florencji. U dołu prawego skrzydła wzburzone morze, nad nim przecięte błyskawicą niebo, w morzu człowiek płynący ku unoszącemu się na falach krzyżowi. Wyżej anioł z opuszczonymi skrzydłami, w powłóczystej szacie zda się zamykający drzwi do życia doczesnego. U góry, w strefie nieba, personifikacja Boskich cnót – Wiara z krzyżem, Nadzieja z kotwicą, Miłość wskazująca serce. Na lewym skrzydle u dołu wyspa czyśćcowa z pokutującymi duszami. Wyżej słońce a w jego promieniach uskrzydlone głowy aniołków. Nad nimi anioł, ze wzniesionymi ku górze skrzydłami, który zdaje otwierać drzwi do życia wiecznego. Na lewym jego skrzydle, pod postacią nagiego dziecka, dusza ludzka zmierzająca ku symbolicznemu wyobrażeniu drzewa życia, ku Bogu. Sceny te mają symbolizować życie ludzkie i los jednostki, dla której jedynym ratunkiem i drogowskazem jest krzyż. Między skrzydłami listwa z ośmioma scenami ilustrującymi modlitwę Ojcze nasz – taką też nosi nazwę główne, czterotomowe dzieło filozoficzne Augusta Cieszkowskiego. Kolejne sceny, ilustrują, patrząc od dołu następujące słowa modlitwy „Ojcze nasz, który jesteś w niebie” – modląca się rodzina a nad nią w chmurach półpostać Boga Ojca. „Święć się imię Twoje” – dwa anioły z darami i gołębica Ducha Św. „Przyjdź królestwo Twoje” – postać (?), ku której zstępuje Chrystus. „Bądź wola Twoja jak w niebie, tak i na ziemi” – anioł z otwartym Pismem Świętym, z widocznymi literami Alfa i Omega (mają oznaczać wolę Bożą) przed aniołem przyklękający rycerz z mieczem składający przysięgę. „Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj” – oracz i siewca, nad którymi czuwa Oko Opatrzności. „I odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom” – syn proszący ojca o wybaczenie (scena z przypowieści o synu marnotrawnym). „Nie wódź nas na pokuszenie” – Chrystus kuszony przez szatana. „Ale nas zbaw ode złego” – archanioł Michał pochylający się nad pokonanym szatanem a wyżej Baranek – symbol Jezusa Chrystusa. W krypcie jest pochowanych pięcioro członków rodu Cieszkowskich. Paweł ojciec Augusta, August i jego żona Halina, oraz synowie Krzysztof i August Adolf zwany Guga.
Po lewo od wejścia, w kruchcie południowej wisi tablica z nazwiskami 33 parafian poległych w latach 1914 –1920 dla wolności Ojczyzny, choć według zebranych informacji wszyscy walczyli w mundurach armii niemieckiej. Natomiast w kruchcie zachodniej znajduje się tablica wiedeńska. To żeliwny odlew wykonany w 1883 r. Brzegi tablicy ozdobione ornamentem geometrycznym. Wzdłuż nich napis BYŁ CZŁOWIEK POSŁANY OD BOGA, KTÓREMU IMIĘ BYŁO JAN VENI. VIDI. DEUS VICIT. Za gładką listwą oddzielającą go od pola tablicy napis różnej wielkości literami.
NA PROŚBY OJCA ŚWIĘTEGO I POKORNE BŁAGANIA
RZYMSKIEGO CESARZA NIEMIEC
JAN III SOBIESKI
Z RYCERSTWEM POLSKIEM
POD OBLĘŻONY DWA MIESIĄCE OD TURKÓW
A SWOICH OPUSZCZONY WIEDEŃ PRZYBYWA
I PO TRZECH DNIACH JAKO
WÓDZ NACZELNY
WOJSK SPRZYMIERZONYCH
DNIA 12 WRZEŚNIA 1683
POTĘGĘ TURECKĄ NISZCZY
KRÓL POLSKI RATUJE NIEMCY
I CHRZEŚCIJAŃSTWO.
TABLICĘ TĘ UMIESZCZONO W DWÓCHSETNĄ
ROCZNICĘ R. 1883.

W dobie intensywnej germanizacji zapisane na niej słowa o ratowaniu Niemiec miały szczególną wymowę.
Obok kościoła, we wsi są jeszcze inne miejsca kultu. Dawniej na drogach wiodących do wsi, zgodnie z tradycją stały figury i krzyże mające zapewniać ochronę i bezpieczeństwo jej mieszkańcom. Przy drodze w kierunku Wierzonki stała figura św. Wawrzyńca, dziś przy chałupie podcieniowej stoi współczesna rzeźba Jezusa autorstwa Czesława Ptaka. Pod starą lipą w kierunku Mechowa stała figura św. Jana, dzisiaj na jej miejscu jest krzyż. Od strony rzeki Głównej wsi strzegła przepiękna postać Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia. Jedyna figura, która została odbudowana po wojnie to Najświętsze Serce Jezusa w centrum wsi. Miejscem kultu zmarłych jest cmentarz parafialny, służący dziś także mieszkańcom parafii Kobylnica Został najprawdopodobniej założony, tak jak cmentarz w Kicinie, w 1830 r. przez administrującego parafiami Kicin i Wierzenica księdza Józefa Lisiewicza. Najstarszy datowany grób to grób Agnieszki zmarłej 6 1 1890 r. i Wojciecha zmarłego 16 IX 1897 r. Gołaskich z Dębogóry. W szczycie na osi głównej grób nieznanego żołnierza z Armii Poznań zabitego w niedzielę 3 IX 1939 r. w czasie bombardowania Kobylnicy. Obok nich mogiły szeregu osób dobrze zapisanych w dziejach lokalnej społeczności, w tym powstańcy wielkopolscy.
Ewa J. i Włodzimierz Buczyńscy


  • Najbliższe wydarzenia

    27 września Koło PTTK „Łaziki” organizuje XXI rajd „Witamy jesień u Augusta Cieszkowskiego” (do Wierzenicy).

    We wrześniu w Luboniu odbędzie się rajd pieszy po miejscach związanych z Augustem hr. Cieszkowskim i bł. Edmundem Bojanowskim. W kwartalniku „Nauka” ukaże się artykuł Mędrzec z Wierzenicy W dwusetną rocznicę urodzin Augusta Cieszkowskiego autorstwa członka korespondenta PAN prof. Zbigniewa Kundzewicza.

    2 października Towarzystwo Miłośników Ziemi Swarzędzkiej planuje wieczornicę „Cieszkowski w pamiętniku Klary Dembińskiej” (w Zespole Szkół nr 1 w Swarzędzu).

    16 października KUL, Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli organizuje międzynarodową konferencję „Aktualność myśli Augusta Cieszkowskiego. W dwusetną rocznicę urodzin”.

    Około połowy października odbędzie się walne zgromadzenie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk ku czci Augusta Cieszkowskiego – krótki referat, odczytanie fragmentów tekstów, wystawa. Kolejna książka o Cieszkowskim wydana przez Uniwersytet Przyrodniczy powinna ukazać się w październiku.

    Na jesień Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Forum Lubońskie im. A. Cieszkowskiego wyda publikację Wybitni Wielkopolanie – bł. Edmund Bojanowski i August hr. Cieszkowski. Wydanie książki połączone będzie z sympozjami oraz spotkaniami i konkursami.

    14 listopada Archiwum Państwowe w Poznaniu organizuje spotkanie z cyklu „Popołudnie z dokumentem” zatytułowane August Cieszkowski (1814-1894) - w 200 rocznicę urodzin. Obejmuje ono wystawę, wykłady, prezentację archiwaliów i eksponatów muzealnych. Odbędzie się ono w Archiwum Państwowym w Poznaniu, ul. 23 Lutego 41/43 oraz w Muzeum Historii Miasta Poznania (Oddział MNP) – ratusz.

    21-23 listopada Dni Patrona Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

    Na listopad i grudzień planowana jest w hallu Urzędu Miasta Luboń wystawa historyczna pod hasłem „Architektura szkoły oraz folwarku Augusta hr. Cieszkowskiego” połączona z wieczorem historycznym.

    PTPN planuje (11 grudnia?) w swojej siedzibie konferencję naukową poświęconą Augustowi Cieszkowskiemu.
  • biblioteka
  • cieszkogalerie